मौलिक हकः
मौलिक हक राज्य विरुद्धको अधिकार हो । सरकारको स्वेच्छाचारिता नियन्त्रण गर्नु र नागरिक अधिकार स्थािपत गर्नु यसको उद्देश्य हुन्छ । मौलिक हक बाध्यकारी हुन्छन् । उपचारको व्यवस्था हुन्छ । मौलिक हकले लोकतन्त्रको दायरा बढाउँछ । लोकतन्त्र दायरा दायरा विस्तार हुँदै जाँदा मौलिक हककको दायरा समेत विस्तार भएको छ ।
वर्तमान संविधानमा मौलिक हकको विश्लेषणः
- संख्यात्मक रुपमा धेरै छन् ।
- सकारात्मक र नकारात्मक दुबै छन् ।
- मानव अधिकारका पहिलो, दोस्रो र तेस्रो पुस्ताका अधिकार समेटिएका छन् ।
- नागरिक, व्यक्ति र समूहलाई प्राप्त हुने हक छन् ।
- सशर्त र निशर्त दुबै हक छन् ।
- केही महत्वकांक्षी हक छन् ।
- सर्वोच्च अदालतका साथै उच्च अदालतलाई पनि मौलिक हक प्रचलन गराउने जिम्मेवारी तोकेको छ ।
सिद्धान्ततः मौलिक हक तत्काल कार्यान्वयन हुने, बाध्यात्मक प्रकृतिका हुन्छन् । कानूनी हक भन्दा भिन्न हुन्छन् । संविधानले कानूननमा व्यवस्था भए बमोजिम हुने गरी पनि मौलिक हक व्यवस्था गरेको छ ।
निष्कर्ष
मौलिक हकको दायरा विस्तार हुनु राम्रो हो । मौलिक हकको दायरा विस्तार हुँदा उपभोगको दायरा पनि विस्तार हुनु पर्छ । मौलिक हक संविधानका आभूषण होइनन् । नागरिक तथा व्यक्तिले अनुभट्ठत गर्ने विषय हुन् । मौलिक हक जीवन्त बनाएर उपभोगको प्रबन्ध गर्नुपर्छ ।
No comments:
Post a Comment